مبانی نظام اقتصادی- اجتماعی از نگاه اندیشمندان مسلمان نیجریه

مبانی نظام اقتصادی- اجتماعی در اسلام از جمله موضوعات مهمی است که در تحلیل‌های اسلامی و اجتماعی این کشور مورد توجه قرار گرفته است. اندیشمندان نیجریه به ویژه در دهه‌های اخیر، با توجه به موقعیت خاص این کشور در آفریقا و تنوع فرهنگی و دینی موجود در آن، تلاش کرده‌اند تا نظام اقتصادی- اجتماعی اسلام را با نیازهای خاص جوامع اسلامی و غیر اسلامی در نیجریه همسو کنند. در این راستا به نکات کلیدی و مبانی اصلی این نگاه در زیر اشاره می شود :

عدالت اجتماعی

عدالت اجتماعی یکی از اصول اصلی در اندیشه اقتصادی و اجتماعی اسلامی است. در اسلام، توزیع عادلانه ثروت و منابع میان افراد جامعه اهمیت ویژه‌ای دارد. اندیشمندان نیجریه، مانند دیگر کشورهای مسلمان، تأکید دارند که باید از شکاف‌های طبقاتی گسترده جلوگیری شود و ثروت‌ها باید به صورت عادلانه در جامعه توزیع شوند. این مفهوم در راستای اهداف شریعت اسلامی قرار دارد که هدف آن بهبود وضعیت مستضعفان و جلوگیری از فقر و نابرابری است.

رفاه عمومی و حمایت از نیازمندان

اسلام در کنار عدالت اجتماعی، توجه ویژه‌ای به رفاه عمومی و تأمین نیازمندان دارد. این دیدگاه در اندیشه اقتصادی اسلامی نیجریه نیز مشاهده می‌شود، جایی که فقرزدایی و کمک به مستضعفان و اقشار کم درآمد یکی از اولویت‌های نظام اجتماعی- اقتصادی است. پرداخت زکات، صدقه، و سایر نهادهای حمایتی در این راستا اهمیت ویژه‌ای دارند.

 در نیجریه، با توجه به جمعیت مسلمانان که حدود 50-60 درصد از جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند، نهادهای اسلامی و حمایتی فراوانی وجود دارند که در سطوح مختلف محلی، منطقه‌ای و ملی فعالیت می‌کنند. این نهادها شامل سازمان‌های خیریه، مدارس، بیمارستان‌ها و کمیته‌های زکات و صدقه هستند. تعداد دقیق این نهادها به طور خاص قابل شمارش نیست، اما می‌توان گفت که صدها نهاد مختلف در سراسر کشور در حال فعالیت هستند .

توسعه اقتصادی و خودکفایی

اندیشمندان نیجریه به دنبال پیاده‌سازی مفاهیم اسلامی در حوزه توسعه اقتصادی هستند که به توانمندسازی افراد و جامعه کمک کند. این شامل ترویج کارآفرینی، تولید و توسعه بخش خصوصی است که بر اساس اصول اسلامی از جمله رعایت انصاف، صداقت و رعایت حقوق دیگران انجام می‌شود. نظام اقتصادی اسلامی نیجریه به دنبال رسیدن به خودکفایی است تا از وابستگی به سیستم‌های اقتصادی خارجی جلوگیری شود.

مبارزه با ربا و فساد

در اندیشه اقتصادی اسلام، ربا (که به معنای دریافت بهره یا سود بدون انجام کار واقعی است) حرام شناخته شده است. این اصل در سیستم مالی نیجریه نیز به عنوان یکی از ارکان مهم شناخته می‌شود و بسیاری از اندیشمندان نیجریه بر لزوم توسعه بانکداری اسلامی و عدم پذیرش سیستم‌های رباخواری تأکید دارند. همچنین، مبارزه با فساد در سطوح مختلف اقتصادی و اجتماعی از دیگر مسائلی است که در اندیشه اقتصادی این کشور مدنظر قرار دارد.

همزیستی مسالمت‌آمیز با دیگر ادیان و فرهنگ‌ها

نیجریه کشوری با تنوع دینی و قومی است و اندیشمندان اسلامی این کشور تلاش دارند تا اصول اسلامی را در چارچوبی که احترام به دیگر ادیان و فرهنگ‌ها را رعایت کند، پیاده‌سازی کنند. در نظام اقتصادی- اجتماعی اسلامی نیجریه، همکاری میان مسلمانان و غیر مسلمانان در جهت بهبود وضعیت اجتماعی و اقتصادی کشور، به عنوان یک اصل مهم مطرح است.

حفظ کرامت انسانی

در نظام اقتصادی- اجتماعی اسلامی، حفظ کرامت انسانی یکی از اصول اساسی است. اندیشمندان نیجریه‌ای معتقدند که انسان‌ها باید در فرآیندهای اقتصادی و اجتماعی به گونه‌ای برخورد شوند که از نظر انسانی و اخلاقی مورد احترام قرار گیرند. این به معنای مبارزه با بهره‌برداری و استثمار انسان‌ها به عنوان نیروی کار ارزان است.

حمایت از خانواده و نقش آن در جامعه

در اندیشه اسلامی، خانواده نقش اساسی در ساختار اجتماعی دارد. بسیاری از اندیشمندان نیجریه‌ای بر اهمیت تقویت نهاد خانواده تأکید دارند و معتقدند که در یک نظام اقتصادی- اجتماعی اسلامی، حمایت از خانواده و تلاش برای حل مشکلات اجتماعی و اقتصادی آن باید در اولویت قرار گیرد.

پایداری و حفظ منابع طبیعی

در نظام اقتصادی اسلامی، احترام به محیط زیست و بهره‌برداری پایدار از منابع طبیعی اهمیت دارد. اندیشمندان نیجریه‌ای که به مفاهیم اسلامی توجه دارند، به دنبال راه‌حل‌هایی هستند که از بهره‌برداری بی‌رویه از منابع طبیعی جلوگیری کرده و به حفظ محیط زیست و منابع برای نسل‌های آینده توجه کنند.

نتیجه‌گیری

نظام اقتصادی- اجتماعی در اسلام از دیدگاه اندیشمندان نیجریه، ترکیبی از عدالت اجتماعی، توسعه اقتصادی پایدار، حمایت از نیازمندان، مبارزه با فساد و ربا، و احترام به کرامت انسانی است. این اصول به دنبال ایجاد جامعه‌ای عادلانه، خودکفا و همزیست با دیگر فرهنگ‌ها و ادیان هستند. در این چارچوب، اسلام به عنوان راه‌حلی جامع برای مشکلات اقتصادی و اجتماعی نیجریه دیده می‌شود، به ویژه در کشورهایی که با چالش‌های فقر، فساد و نابرابری مواجه هستند.

نظام اقتصادی اسلام بر اساس اصول شریعت است که ریشه در آموزه‌های دینی دارد. این سیستم اقتصادی منحصر به فرد از بسیاری جهات، به ویژه از نظر عملی، با سیستم‌های اقتصادی متعارف در جهان تفاوت‌های بنیادینی دارد.

نظام اقتصادی اسلامی از سازمان‌ها، نهادها و ارزش‌های اجتماعی متعددی تشکیل شده است که بر اساس احترام به دیگران و توجه به رفاه عمومی طراحی شده است. مسلمانان تشویق می‌شوند تا زندگی‌ای منطبق با اصول اخلاقی داشته باشند که در آن همگان از حقوق خود بهره‌مند شوند. هرچند که برخی از جنبه‌های نظام اقتصادی اسلامی ممکن است به شیوه‌هایی مشابه با سیستم‌های سرمایه‌داری و سوسیالیستی شباهت داشته باشد، اما این تفاوت‌ها در بسیاری از جنبه‌ها، اصول اسلامی را به طور مثبت معرفی می‌کنند. نظام اقتصادی اسلامی یک رویکرد منحصر به فرد برای مدیریت و سازمان‌دهی منابع اقتصادی است که بر پایه برابری، عدالت و مسئولیت اجتماعی استوار است. این رویکرد تعادلی میان آزادی فردی و رفاه جمعی ایجاد می‌کند و چارچوبی برای توسعه پایدار و شیوه‌های تجاری اخلاقی فراهم می‌آورد.

در اساس این نظام، برتری قوانین الهی بر احکام و مقررات ساخته دست بشر نهفته است. قوانینی که توسط بشر وضع می‌شوند معمولاً تحت تأثیر تعصبات نژادی، مذهبی، اجتماعی و سایر عوامل قرار دارند، به گونه‌ای که سیاست‌ها تنها زمانی اجرایی می‌شوند که منافع خاص در آنها دخیل باشد. اما قوانین الهی در برابر هرگونه تعصب و تبعیض برتری دارند و از سوی خداوند تأیید شده‌اند.

منابع:

extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://iwf.com.ng/2021_conference_papers/materials_2021/COIN_pp%2034-41.pdf

https://www.researchgate.net/publication/359369878_Impacts_of_Islamic_economics_on_socioeconomic_development_in_Nigeria

https://tribuneonlineng.com/fundamentals-of-socio-economic-system-in-islam/

chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://mpra.ub.uni-muenchen.de/119630/1/MPRA_paper_119630.pdf

chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/http://www.nawey.net/wp-content/uploads/downloads/2012/06/Diagnostico_Nigeria.pdf

https://www.iium.edu.my/deed/articles/econ_islam.html